Causale diagrammen kunnen helpen je om te gaan met complexe vraagstukken. Zulke vraagstukken zijn vaak niet eenduidig: ze bestaan uit veel aspecten die met elkaar te maken hebben. Daardoor zijn ze niet zo eenvoudig te doorgronden, laat staan te hanteren. Met causale diagrammen breng je de dynamiek achter zo’n vraagstuk in beeld en je ziet daardoor meer mogelijkheden om die te beïnvloeden. Het is daarmee bij uitstek een instrument voor veranderaars. In dit hoofdstuk sta ik stil bij de wijze waarop je een diagram maakt op maat voor je eigen vraagstuk: dat is goed te leren en enige oefening baart al zinnige diagrammen.

De uitdaging is vervolgens hoe je met genoeg stevigheid een vraagstuk onderzoekt opdat je echt patronen onthult, die overzichtelijk kan maken voor anderen, en nieuwe mogelijkheden ziet en pakt voor vernieuwing. In dat geval scoort een diagram op drie fronten: verklaringskracht, resonantie en handelingsperspectief. Het kan dan veel betekenen in elke veranderpraktijk. Dit hoofdstuk heeft ook een begrenzing: het richt zich vooral op hoe je een diagram maakt, meer dan hoe je er een veranderaanpak op baseert of hoe je het inzet als interactieve interventie. Ik zal in de loop van het hoofdstuk beiden echter wel aanstippen en illustreren.

Mijn hoofdstuk maakt deel van een heel boek over systemisch organiseren en veranderen: van cybernetica tot netwerken. De systeemtheorie heeft een lange historie waarin het denken zich vertakt en verwijd heeft in een aantal stromingen. Het woord ‘systeem’ wordt in organisaties te pas en te onpas gebruikt, waardoor weinigen beseffen in welke traditie ze staan of op hoeveel manieren de organisatie als systeem geduid kan worden. Dit boek geeft een overzicht van de stromingen en geeft van elk een goede introductie inclusief de wijze waarop je er in de praktijk mee aan de slag kan.

Die introducties worden geschreven door Nederlandse of Belgische auteurs die ingebed zijn in die specifieke stroming, de wortels kennen, ermee werken en erover lesgeven. Vele van de auteurs zijn dan ook verbonden aan de systeemweek die Sioo elk jaar geeft over dit kennisgebied. Denk aan mensen als Charles Engelen, Harrie Regtering, Jan Achterbergh, Marijke Spanjersberg, Odette Moeskops, Adriaan Bekman, Mark van Twist, Thijs Homan en ikzelf. Het boek staat onder redactie van Leike van Oss en Brechtje Kessener: de twee mensen die jaren geleden ook met de systeemweek begonnen zijn, een leergang die ik nu ook met hen samen elk jaar met plezier mag begeleiden.